Ακρόπολη Αρκάσας
Ο αρχαιολογικός χώρος της Αρκάσας, ένας από τους τέσσερις δήμους των κλασικών και μετέπειτα χρόνων, αποτελείται από την Ακρόπολη του Παλαιοκάστρου με εμφανή κατάλοιπα οχύρωσης των αρχαϊκών χρόνων και με πύργους της κλασικής και ελληνιστικής εποχής. Διατηρούνται επίσης κατάλοιπα κτηρίων και δεξαμενών σε καλή κατάσταση.
Η διάρκεια ζωής του οικισμού δεν μπορεί να προσδιοριστεί, διότι δεν υπάρχουν στοιχεία από τα ανασκαφικά δεδομένα.
Στον αρχαιολογικό χώρο διατηρούνται ερείπια κτηρίων και δεξαμενών σε καλή κατάσταση. Σώζονται τα θεμέλια μίας τρίκλιτης βασιλικής παλαιοχριστιανικής περιόδου με ημικυκλικές αψίδες και μονολιθικούς μαρμάρινους κίονες. Βόρεια-βορειοανατολικά του Παλαιοκάστρου απλώνεται η πεδιάδα της Αρκάσας με δυο λιμάνια εν χρήσει από την αρχαιότητα.
Έχουν ανασκαφεί δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές από Ιταλούς αρχαιολόγους, κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας.
Η πρώτη και μεγαλύτερη, αλλά και η πλησιέστερη στα λιμάνια είναι η παλαιοχριστιανική βασιλική του πρεσβυτέρου Αλύπου. Μετά από καταστροφή των αρχών του 6ου αι. μ.Χ., η βασιλική ανακατασκευάζεται με πλούσια ψηφιδωτά δάπεδα και με επιγραφές που αναφέρουν τον Επίσκοπο Κύρο και το όνομα της αγίας, στην οποία αφιερώθηκε η βασιλική, γνωστή ως Αγία Αναστασία.
Η δεύτερη μεγάλη βασιλική που ανεσκάφη από τους ίδιους ανασκαφείς είναι η βασιλική του πρεσβυτέρου Ευχαρίστου.
Υπάρχουν άλλες τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές στην περιοχή της Αρκάσας, εκ των οποίων η μία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι κοιμητηριακή. Στην ανατολική πλευρά του οικισμού σώζονται δύο μεσοβυζαντινές εκκλησίες, η Παναγία η Μαρμαρινή και ο Άγιος Γεώργιος.
Πηγή: ΟΔΥΣΣΕΥΣ
Ερείπια Αρχαίου Ναού Αγ. Φωτεινής
Στα Πηγάδια, στην αρχή του δρόμου που οδηγεί στο Aπέρι, έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια της Αγίας Φωτεινής, τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου – 6ου αιώνα στη θέση «’Αφωτη». Η εκκλησία με πλούσιο μαρμάρινο εσωτερικό διάκοσμο, βρίσκεται στη θέση όπου πιθανότατα προϋπήρχε αρχαίο ιερό.
Άγιος Ιωάννης Βρουκούντας
Βορειοανατολικά της Ολύμπου, στην άκρη του ακρωτηρίου της Βρουκούντας βρίσκεται ένα μεγάλο φυσικό σπήλαιο, που κατοικείται από τη μινωϊκή- μυκηναϊκή εποχή. Μπαίνοντας με το σκάφος στον γεμάτο ξέρες όρμο, δεν μπορεί κανείς να αντιληφθεί το μέγεθος του ερειπιώνα της αρχαίας πόλης. Η αρχαία Βρυκούς των Δωριέων μπορεί να γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της τον 4ο-3ο αιώνα π.Χ. Η αρχαία πόλη είναι πλήρως συλημμένη και οι λαξευτοί τάφοι είναι άδειοι κτερίσματα.
Οι κάτοικοι καθαγίασαν στους αιώνες που ακολούθησαν τον τόπο (έχουν καταγραφεί από την αρχαιολογική υπηρεσία τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές του 5ου-6ου αιώνα) και στην άκρη του ακρωτηρίου σε μια αόρατη σπηλιά, χρησιμοποίησαν αρχαίο υλικό για να τιμήσουν τον Αϊ Γιάννη της Βρουκούντας. Κατεβαίνοντας τα πέτρινα σκαλιά της σπηλιάς αντικρύζει ο επισκέπτης-προσκυνητής το ιερό της υποτυπώδους εκκλησίας. Το πιο μεγάλο και σημαντικό πανηγύρι της Καρπάθου γίνεται εδώ στις 28-29 Αυγούστου και τον πρώτο λόγο έχουν οι κάτοικοι της Ολύμπου, της Αυλώνας και του Διαφανιού.
Επαρχείο
Στα Πηγάδια Καρπάθου, σε περίοπτη θέση, βρίσκεται το συγκρότημα των τριών κτιρίων του Επαρχείου Καρπάθου. Πρόκειται για χαρακτηριστικά κτιρια της εποχής της Ιταλοκρατίας που χτίστηκαν κατά τη χρονική περίοδο 1926-36. Έχουν επίπεδη στέγη και είναι φτιαγμένα με την μεικτή κατασκευή των Ιταλών (λιθοδομή με οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία από ελαφρά οπλισμένο σκυρόδεμα). Τα κτίρια αυτά αποτελούσαν το ιταλικό διοικητήριο και παρόμοια είχαν χτίσει οι Ιταλοί σε κάθε νησί της Δωδεκανήσου για να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Σήμερα ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο.
Ανήκουν στην κατηγορία κτηρίων με χαρακτηριστικά «Διεθνούς Στυλ» και ορισμένα στοιχεία ανατολίτικου εκλεκτικισμού. Πρόκειται για μία σύνθεση τριών κτιρίων, τοποθετημένων σε σχήμα Π, σχηματίζοντας και οριοθετώντας έτσι την πλατεία Αλεξάνδρου Παπάγου. Το κεντρικό κτίριο είναι ψηλότερο (έως 4 ορόφους), δεσπόζοντας έτσι με τον όγκο του και τη μορφολογία του. Τα άλλα δύο κτίρια, με τον όγκο τους (έως 2 ορόφους) και τη μορφολογία τους (πέρκολες στον όροφο κ.α.) πλαισιώνουν το κεντρικό χωρίς να το ανταγωνίζονται. Και τα τρία κτίρια συνδέονται μεταξύ τους με ημιυπαίθριους χώρους και καμάρες, σχηματίζοντας έτσι ένα σύνολο που αγκαλιάζει την πλατεία. Ένα σύνολο με πολύ «δυνατή» κάτοψη και μορφολογία με πλήρη και κενά για το φως, τον αέρα και τη θέα. Παρατηρώντας το συγκρότημα από την πλατεία, διακρίνουμε τη συμμετρία και τον τονισμό του κεντρικού του άξονα, που είναι το ψηλότερο σημείο του κτιρίου, με το ρολόϊ και τον ιστό της σημαίας.
Το συγκρότημα χαρακτηρίσθηκε ως ιστορικό διατηρητέο το 1997, καθότι πρόκειται για αξιόλογα κτίρια της εποχής της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα και είναι σημαντικά για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής. Στη δυτική πτέρυγα στεγάζεται το αρχαιολογικό μουσείο του νησιού.
Μνημείο στην Ολυμπίτισσα γυναίκα
Το γλυπτό μιας γερασμένης γυναίκας, ντυμένη με τα παραδοσιακά ρούχα, που κοιτάζει προς το πέλαγος περιμένοντας την επιστροφή όσων μετανάστευσαν, αποτίοντας φόρο τιμής στους ξενιτεμένους και στη συνεισφορά των Ολύμπιων γυναικών. Η ξενιτιά βοήθησε στην ανάπτυξη του τόπου μέσω των εμβασμάτων που έστελναν οι συντοπίτες τους από το εξωτερικό αλλά ήταν συνάμα και πληγή για τους Καρπάθιους. Τα συναισθήματα αυτά αποτυπώνονται στη μορφή της γυναίκας που με καρτερικότητα περιμένει τους ξενιτεμένους.
Eκκλησία της Κυρά Παναγίας
Η εκκλησία της Κυρά Παναγίας στέκεται σε έναν βράχο δίπλα στη θάλασσα, στον ομώνυμο οικισμό νοτιοδυτικά των Πηγαδιών.
Χρονολογείται στον 6ο αιώνα και εδώ φυλάγεται η εικόνα της Παναγίας που θεωρείται θαυματουργή και προσκυνείται από όλο το νησί.
Αγία Σοφία Αρκάσας
Είναι χτισμένη με οικοδομικά υλικά από αρχαίο ναό στη ρίζα του βράχου του Παλαιόκαστρου στο μέρος που υπήρχε η παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Αναστασίας του 5ου αιώνα.
Διαθέτει περίτεχνο δάπεδο και μία ιστορική κολυμπήθρα που γλύτωσε από τους πειρατές κουρσάρους. Η παράδοση λέει ότι οι πειρατές είχαν λεηλατήσει την εκκλησία και φόρτωσαν στο καράβι τους τη λεία. Η κολυμπήθρα βρέθηκε να επιπλέει στη θάλασσα και οι πιστοί την τοποθέτησαν πάλι στο ναό.
Ανασκαφές στην περιοχή πραγματοποίησαν οι Ιταλοί κατακτητές το 1924 που μετέφεραν στην Ρόδο αξιόλογα ευρήματα.
Όλος ο προαύλιος χώρος έχει ψηφιδωτά που δυστυχώς φθείρει ο χρόνος.
Σπήλαιο Ποσειδώνα
Το σπήλαιο του Ποσειδώνα βρίσκεται στη θέση Μύλοι. Φεύγοντας από Πηγάδια νοτιοδυτικά προς Βρουτσά και μπαίνοντας στο στενό πέρασμα όπου κυλά ο χείμαρρος που χύνεται στα Πηγάδια, στο αριστερό σας χέρι θα συναντήσετε μια έκταση με ξερολιθιές και κτίσματα μισογκρεμισμένα. Σταματήστε και βρείτε το μονοπάτι που με κατεύθυνση προς Μενετές οδηγεί παράλληλα στον δρόμο προς τον βράχο και την σπηλιά.
Πρόκειται για ένα μνημειώδης λαξευτό τάφο ή ιερό. Ο τύπος ήταν πολύ συνηθισμένος στο ανατολικό Αιγαίο. Πιθανόν στο σπήλαιο να στεγαζόταν κάποιο ιερό αφιερωμένο στον θεό της θάλασσας, Ποσειδώνα, ή στη θεά του έρωτα, Αφροδίτη. Υπάρχουν ενδείξεις ότι μπροστά υπήρχε ξύλινο στέγαστρο. Ίσως ήταν ιερό της Αφροδίτης, θεάς δημοφιλούς στις λαϊκές τάξεις. Οι εικασίες για την Αφροδίτη στηρίζονται στο ότι αρχαιολόγοι βρήκαν αγαλματίδια της θεάς στην γύρω περιοχή. Στα Πηγάδια, εξάλλου, έχουν βρεθεί αγαλματίδια της θεάς.
Το πιθανότερο είναι το υπαίθριο ιερό της θεάς να ήταν το Σπήλαιο της Παρθένου, το οποίο το συναντάμε 2 χλμ μακρύτερα, στην περιοχή του Βαθυπόταμου. Η σπηλιά έχει διαβρωθεί από τη συνεχή χρήση από βοσκούς.
Ρωμαϊκό Υδραγωγείο Λευκός
Ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της Καρπάθου. Βρίσκεται στο Λευκό, στη νοτιοδυτική ακτή του νησιού. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η υπόγεια δεξαμενή, λαξευτή στο βράχο.
Αποτελείται από κεντρική ορθογώνια αίθουσα διαστάσεων 4X9 μ. με τρεις σειρές πεσσών, στους οποίους στηρίζονται τέσσερις σειρές ορθογωνίων πλακών που σχηματίζουν την οροφή της.
Στη βόρεια στενή και στην ανατολική μακριά πλευρά της ανοίγονται επτά συνολικά τυφλές στοές με θολωτή οροφή. Τα εσωτερικά τους τοιχώματα και η οροφή, όπως και τα τοιχώματα της κεντρικής αίθουσας, είναι επιχρισμένα με παχύ στρώμα υδραυλικού κονιάματος.
